H Άμπελος
ιστορια
Η Άμπελος
O Κρητικός αμπελώνας είναι από τους παλαιότερους στον κόσμο και ο αρχαιότερος του ευρύτερου ελλαδικού χώρου, με εμφανή ίχνη από την πανάρχαια αμπελοοινική δραστηριότητα σε πολλά σημεία του νησιού. Χαρακτηρίζεται από τον πλούτο των γηγενών ποικιλιών αμπέλου οινοποιίας και τη σχετικά μεγάλη (για νησιώτικο αμπελώνα) έκταση.
Ο Αμπελώνας
Ο ιστορικός αμπελώνας της Κρήτης που έδωσε το Passum Creticum (γλυκύς κρητικός) των Ρωμαίων αλλά και τη μυθική Μαλβαζία του Μεσαίωνα, συμπίπτει σε πολλά σημεία με τον σύγχρονο αμπελώνα. Άλλωστε τα ίδια χώματα δίνουν το σταφύλι για την παραγωγή των σύγχρονων κρητικών κρασιών. Το ίδιο καλοκαιρινό μελτέμι του κρητικού πελάγους δροσίζει τα αμπελοτόπια των κυματιστών κοιλάδων της ενδοχώρας. Η ίδια άργιλος του γεωλογικού υπεδάφους τροφοδοτεί αδιάκοπα, εδώ και σαράντα αιώνες, με τη λιγοστή υγρασία της τους μήνες Ιούλιο και Αύγουστο, τα κλήματα δίνοντας εξαιρετικά σταφύλια. Και η σύγχρονη τεχνολογία συμβάλλει στη δημιουργία ξεχωριστών κρασιών που τοποθετούν την Κρήτη ξανά στον παγκόσμιο οινολογικό χάρτη.
Τούτος ο αμπελώνας είναι συνέχεια των κρητικών χωριών και διαχρονικά μέρος της ζωής των κατοίκων τους. Το κρασί είναι στοιχείο συντροφικότητας και κοινωνικής σχέσης. Οι Κρητικοί πίνουν στην παρέα, γελούν και κουβεντιάζουν. Πάντοτε έδιναν μεγάλη αξία στο αμπέλι και στο κρασί. Τα σταφύλια έδιναν το θεϊκό ποτό το κρασί, το οποίο σύμφωνα με τη μυθολογία μας, είναι δώρο ενός μεγάλου θεού, του Διόνυσου. Είναι ο θεός της πνευματικότητας, της χαράς, της ζωής και της παρέας και η αγαπημένη του συντρόφισσα ήταν η Αριάδνη, κόρη του Μίνωα, του μυθικού βασιλιά της Κρήτης.
Οι σημερινοί οινοποιοί της Κρήτης έχουν αξιοποιήσει τις παραδοσιακές ποικιλίες του σταφυλιού και τη συσσωρευμένη με το πέρασμα του χρόνου εμπειρία. Οι Κρήτες οινοπαραγωγοί δεν αρκούνται μόνο στην παράδοση, αλλά εμπλουτίζουν τη γνώση τους με τις νέες εξελίξεις και τις προτιμήσεις των καταναλωτών.
Ειδικοί οινολόγοι δοκιμάζουν ποικιλίες, πειραματίζονται, αναδεικνύουν αρώματα και γεύσεις, αξιοποιούν την πολύτιμη παρακαταθήκη παραδοσιακών ποικιλιών, τις οποίες συνδυάζουν με επιλεγμένες εισαγόμενες ποικιλίες. Εναρμονισμένες απολύτως στις κλιματολογικές συνθήκες του νησιού, οι ποικιλίες αυτές δίνουν φρέσκα αρώματα και γεύσεις που συνδυάζονται με την καταξιωμένη τοπική κρητική κουζίνα.
Μέθοδοι καλιέργειας
Ήδη από την αρχαιότητα ο Θεόφραστος αναφέρει πως οι ποικιλίες αμπέλου πρέπει να φυτεύονται σε κατάλληλες τοποθεσίες. Η επιλογή της τοποθεσίας εγκατάστασης του αμπελώνα προϋποθέτει μελέτη για τα κλιματικά χαρακτηριστικά της περιοχής και ανάλυση του εδάφους για γνώση των εδαφικών συνθηκών. Σήμερα στην Κρήτη οι αμπελουργικές ζώνες είναι λίγο πολύ καθορισμένες και επομένως είναι σημαντική η επιλογή της κατάλληλης ποικιλίας για την βέλτιστη αξιοποίηση των μικροεδαφοκλιματικών δυνατοτήτων κάθε περιοχής.
Αφού επιλεγεί η κατάλληλη θέση για την εγκατάσταση του αμπελώνα, το πρώτο βήμα είναι η προετοιμασία του εδάφους ώστε το νεαρό φυτό να βρεθεί σε κατάλληλο υπόστρωμα για την ανάπτυξη του ριζικού του συστήματος. Αν υπάρχουν προηγούμενα κλήματα εκριζώνονται και απομακρύνονται οι ρίζες τους σε βάθος τουλάχιστον 80 εκατοστών. Αν δεν υπάρχει καλλιέργεια στη θέση εγκατάστασης απομακρύνονται οι θάμνοι και οι πέτρες. Σε εδάφη με μεγάλη κλίση δημιουργούνται πεζούλια για προστασία από την διάβρωση.
Ακολουθεί η βασική λίπανση του εδάφους πριν το βαθύ όργωμα με την προσθήκη Καλίου (Κ), Φωσφόρου (P), Μαγνησίου (Mg) και οργανικής ουσίας, τα οποία ενσωματώνονται στο έδαφος με το βαθύ όργωμα. Έτσι καλύπτονται οι ανάγκες των φυτών σε θρεπτικά στοιχεία και βελτιώνονται οι ιδιότητες του εδάφους. Η προσθήκη οργανικής ουσίας αυξάνει το πορώδες του εδάφους, τη συγκράτηση νερού, την ικανότητα ανταλλαγής ιόντων και τη διαθεσιμότητα θρεπτικών στοιχείων. Μετά ακολουθεί το φρεζάρισμα για να σπάσουν οι σβώλοι και να αφρατοποιηθεί το έδαφος. Σε περίπτωση αναμπέλωσης πρέπει να υπάρξει πρόνοια για αντιμετώπιση νηματωδών, παθογόνων και ιών.
Το επόμενο βήμα είναι ο σχεδιασμός της φύτευσης. Σε αμπελώνα που είναι επίπεδος ή έχει μικρή κλίση η διάταξη των καινούριων φυτών μπορεί να είναι είτε σε τετράγωνα είτε σε γραμμές. Η επιλογή του κατάλληλου υποκειμένου, το οποίο θα χρησιμοποιηθεί για τη φύτευση του αμπελώνα είναι πρωταρχικής σημασίας.
Κλίμα - έδαφος
Τα είδη της αμπέλου, και ειδικότερα οι ποικιλίες του είδους Vinifera, έχουν την ικανότητα να προσαρμόζονται και να ευδοκιμούν σε μεγάλη ποικιλία εδαφών. Οι ποικιλίες οινοποιίας προτιμούν εδάφη αβαθή, ξηρά και όχι ιδιαίτερα γόνιμα, στα οποία η παραγωγή είναι μικρή αλλά με εξαιρετική ποιότητα και πρώιμη ωρίμανση. Σημαντικό ρόλο έχουν η δομή και η σύσταση του εδάφους, το χρώμα και το βάθος του, η υγρασία, η θερμοκρασία και η γονιμότητα του εδάφους.
Η άμπελος ευδοκιμεί στην εύκρατη ζώνη και σε υψόμετρα 300-700 μέτρα για τη χώρα μας. Το υψόμετρο επιδρά στην καλλιέργεια της αμπέλου αφού επηρεάζει την επικρατούσα θερμότητα. Η θερμοκρασία είναι καθοριστικός παράγοντας στην ανάπτυξη της αμπέλου. Οι οφθαλμοί ανοίγουν μόλις η θερμοκρασία του αέρα σταθεροποιηθεί σε πάνω από 10ο C. Έως την άνθηση η θερμοκρασία πρέπει να είναι μεταξύ 12-18ο C. Ο παγετός από την άνοιξη μέχρι το Φθινόπωρο είναι καταστρεπτικός. Οι βροχές κατά την περίοδο της βλάστησης επιδρούν σημαντικά στην ανάπτυξη της αμπέλου. Η υπερβολική υγρασία έχει ως αποτέλεσμα την παραγωγή αμπελουργικών προϊόντων κατώτερης ποιότητας και επιδρά αρνητικά στην επικονίαση, τη γονιμοποίηση και την καρπόδεση. Η ηλιακή ακτινοβολία επιδρά στη βλάστηση και την παραγωγή της αμπέλου κυρίως με τη φωτοσύνθεση αλλά και των εγκαυμάτων που μπορεί να προκαλέσει. Οι διακυμάνσεις της θερμοκρασίας και της ηλιοφάνειας επηρεάζουν την περιεκτικότητα σε σάκχαρα, οξέα, PH και το χρώμα των σταφυλιών.
Τα δεδομένα για την περιοχή του Δήμου Ηρακλείου είναι τα παρακάτω: Το υπέδαφος συγκροτούν μάργες ή μαργαϊκοί ασβεστόλιθοι με χρώμα λευκόφαιο έως καστανό, με απολιθώματα κατά κανόνα ασβεστολιθικά και μαργαϊκό λατυποπαγές κατά τόπους. Ενυπάρχει δηλαδή η άργιλος και οι ασβεστόλιθοι. Τα υψόμετρα του αμπελώνα κυμαίνονται μεταξύ 300 -700 μέτρων και η έκθεση των πρανών είναι βόρεια ή βορειοδυτική. Αυτός ο συνδυασμός παραγόντων συνετέλεσε στη δημιουργία του ιστορικού αμπελώνα της περιοχής δημιουργώντας σπουδαία πολιτιστικά τοπία οίνου. Οι θερμοκρασίες τον Ιούλιο και τον Αύγουστο είναι κατάλληλες, γύρω ή κάτω από τους 30Ο C, λόγω των μελτεμιών του κρητικού πελάγους που δροσίζουν τον αμπελώνα. Τέλος, η αργιλώδης σύσταση του εδάφους δίνει το λίγο νερό που χρειάζεται η ρόγα για να διαμορφώσει τα σάκχαρα και τα λοιπά χαρακτηριστικά του σταφυλιού. Έτσι το γλεύκος που προκύπτει δημιουργεί βέλτιστους οίνους.
Φροντίδα αμπελώνα - ασθένειες
Κ α τ ε ρ γ α σ ί α τ ο υ ε δ ά φ ο υ ς
Η κατεργασία του εδάφους από την εγκατάσταση του αμπελώνα και κατά τη διάρκεια της παραγωγικής ζωής του, έχει σκοπό τη δημιουργία ευνοϊκού περιβάλλοντος για την ανάπτυξη του ριζικού συστήματος, τη διευκόλυνση της αφομοίωσης των λιπασμάτων αλλά και την καταπολέμηση των ζιζανίων. Ανάλογα με την έκταση του αμπελώνα χρησιμοποιούνται φρέζα ή σκαπτικό για αναμόχλευση του εδάφους ή ακόμα και τσάπα για περιλάκωση των πρέμνων. Σε μεγάλου μεγέθους αμπελώνες χρησιμοποιούνται αμπελουργικοί ελκυστήρες. Ένα φρεζάρισμα ή όργωμα πραγματοποιείται το Φθινόπωρο σε βάθος 10-15 εκατοστά για συγκράτηση της βροχής και ένα δεύτερο, αν κριθεί αναγκαίο, την Άνοιξη σε βάθος 5-8 εκατοστά. Σε αμπελώνες που τα πρέμνα έχουν μορφωθεί σε κύπελλο, πραγματοποιείται ξελάκωμα για τη συγκράτηση του νερού της βροχής και την εναπόθεση των λιπασμάτων. Στους γραμμικούς αμπελώνες γίνεται απλή αναμόχλευση του εδάφους. Αν επιλεγεί η ακαλλιέργεια του εδάφους γίνεται χρήση ζιζανιοκτόνων ή ξηρή κάλυψη του εδάφους ή ακόμα και χλωρή κάλυψη. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί πλαστικό σκούρου χρώματος για την κάλυψη των μη καλλιεργημένων τμημάτων.
Τ ο κ λ ά δ ε μ α τ η ς α μ π έ λ ο υ
Καλός αμπελουργός θεωρείται εκείνος που ξέρει να κλαδεύει. Το κλάδεμα της αμπέλου διακρίνεται σε χειμωνιάτικο κλάδεμα μόρφωσης και καρποφορίας. Το κλάδεμα μόρφωσης διακρίνεται σε κυπελλοειδές σχήμα και γραμμικό σχήμα. Η γονιμότητα και η υδατοϊκανότητα καθώς και οι φυσικές και μηχανικές ιδιότητες του εδάφους λαμβάνονται υπόψη στην επιλογή του συστήματος μόρφωσης των πρέμνων.
Οι αμπελοκομικές επεμβάσεις στα πράσινα τμήματα των πρέμνων είναι το βλαστολόγημα, το κορφολόγημα, το ξεφύλλισμα και η αραίωση του φορτίου.
Α σ θ έ ν ε ι ε ς τ η ς α μ π έ λ ο υ
Κατά τη διάρκεια της παραγωγικής ζωής της η άμπελος αντιμετωπίζει σημαντικά προβλήματα από προσβολές ζωικών εχθρών, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται τα έντομα, τα ακάρεα και οι νηματώδεις.
Η ευδεμίδα ή σκουλήκι των σταφυλιών είναι έντομο που προσβάλλει τα άνθη, τις πράσινες και τις ώριμες ράγες.
Η φυλλοξήρα είναι επίσης έντομο που έχει προκαλέσει κατά καιρούς ολοκληρωτικές καταστροφές αμπελώνων και διακρίνεται σε ριζόβια μορφή και φυλλόβια.
Ο ψευδόκοκκος το σκαθάρι και τα τζιτζικάκια είναι επίσης έντομα που προξενούν ζημιές στην άμπελο.
Τα ακάρεα και οι νηματώδεις προκαλούν επίσης ζημιές.
Το ωίδιο ή χολέρα, ο περονόσπορος, ο βοτρύτης, η ίσκα και η φόμοψη είναι οι πιο σημαντικές ασθένειες από τις οποίες κινδυνεύει η άμπελος.
Από τα παραπάνω είναι φανερό πως ο αμπελουργός πρέπει να είναι συνεχώς κοντά στον αμπελώνα